حقوق محیط زیست سالم بر حج (با تکیه بر مسائل بنیادین زیست‌محیطی)

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

چکیده

حج افزون بر اینکه الگویی فرهنگ‌ساز در زمینۀ محیط زیست است، به آسیب بر محیط زیست اماکن مقدسه نیز توجه ویژه‌ای داشته و برای آن مسئولیت عبادی، مدنی و کیفری وضع کرده است تا افزون بر پرداختن کفاره، جبران خسارات وارد شده و تعزیر متخلف را الزام کند و در واقع با بهره‌گیری از احکام زیست‌محیطی حج و طرح مبنای مسئولیت مطلق برای عاملین ورود خسارت به محیط زیست اماکن مقدس و رد مبنای تقصیر، تلاش بیشتری برای جلوگیری از خسارات احتمالی کرده است. این نوشتار در این راستا، ضمن بیان آیات و روایات وارده، به شمارش حقوق و خسارات زیست محیطی احصاشده و احصاناشده مبتنی بر قواعد و اصول حفاظت محیط زیست در اماکن شریف پرداخته است.موضوع محیط زیست و ضرورت صیانت از آن در تاریخ بشر جایگاهی ویژه داشته و فقه امامیه نیز در این زمینه به گونه‌ای گسترده به بازشناسیِ روابط متعادل و متکامل انسان با محیط زیست پرداخته است.

عنوان مقاله [English]

The Law invironment in Hajj: practical issues

نویسندگان [English]

  • Siyed Ghaeme kheragh
  • Azizollah Fahimi
چکیده [English]

Environment and the need to protect it has a special place in human history and Shiite jurisprudence pays special attention to the recognition of balanced and perfect human relationship with the environment.





The pilgrimage in addition to being a model of cultural education in the field of environment pays special attention to the environmental damages to holy places and defines religious, civil and criminal responsibility for it. This responsibility requires paying compensation for damages and chastising the offender in addition to paying atonement. In fact, using the environmental provisions of the Hajj and the design based on absolute liability for perpetrators of damage to the environment of holy places and the rejection of guilt base, shows greater efforts to prevent possible damages. In this regard, in addition to Quranic verses and hadiths, we will mention reckoned and not reckoned environmental damages and rights inferred based on the rules and principles of environmental protection in the honorable places

کلیدواژه‌ها [English]

  • Hajj
  • environmental law
  • Civil liability
  • criminal liability؛ practical issues
1-       قرآن کریم
2- نهج البلاغه
3- بهجت گیلانى فومنى، محمد تقى.( 1424 ق). مناسک حج و عمره. قم. انتشارات شفق. چاپ سوم.
4- حلّی، مقداد بن عبدالله سیوری. مترجم: بخشایشی، عبد الرحیم عقیقى. کنز العرفان فی فقه القرآن. قم. پاساژ قدس. اول. بی­تا.
5- زنجانى، سید موسى شبیرى. )1427 ق.( مناسک زائر. قم. شهاب الدین، چاپ اول.
6- طوسى، ابو جعفر، محمد بن حسن. مترجم: خراسانى، محمد واعظ زاده. ( 1387 ش). الجمل و العقود فی العبادات. مشهد. مؤسسۀ نشر دانشگاه فردوسى مشهد، چاپ اول.
7- فهیمی، عزیز الله. ( 1391 ش). مسئولیت مدنی ناشی از تخریب محیط زیست در فقه و حقوق ایران (مطالعۀ تطبیقی در حقوق فرانسه و اسناد بین‌المللی). قم. پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی. چاپ اول.
8- گلپایگانى، سید محمدرضا موسوى. (1409 ق). مجمع المسائل. قم. دارالقرآن الکریم. چاپ دوم.
9- محمدزاده رهنی، محمدرضا. (پائیز1389). «بررسی مبانی فقهی حفاظت از محیط زیست». فصلنامۀ تخصصی فقه و تاریخ تمدن. سال ششم. شمارۀ 25.
10- محمودى، محمد رضا. (1429 ق) مناسک حج. تهران. نشر مشعر. بی چا.
11- مکارم شیرازى، ناصر. ( 1426 ق). مناسک جامع حج. قم. انتشارات مدرسة الإمام علی بن أبی طالب سلام‌الله علیه. چاپ اول.
12- (1428 ق). مناسک عمره مفرده. قم. انتشارات مدرسۀ امام على بن ابى طالب علیه السلام. چاپ سوم.
13- منتظری نجف‌آبادى، حسین على. (1428 ق). احکام و مناسک حج. قم. نشر سایه. چاپ چهارم.
 
14- اردبیلى، احمد بن محمد. (1403 ق). مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان. قم. دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم. چاپ اول.
15- اصفهانى، مجلسى اول، محمد تقى. (1414 ق). لوامع صاحبقرانى. قم. مؤسسۀ اسماعیلیان. چاپ دوم.
16- اصفهانى، مجلسى دوم، محمد باقر بن محمد تقى. (1404 ق). مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول. تهران. دار الکتب الإسلامیة. چاپ دوم.
17- بحرانى، آل طعان، احمد بن صالح. (1419 ق ). الرسائل الأحمدیة. قم. دار المصطفى لإحیاء التراث. چاپ اول.
18- بغدادى، مفید، محمّد بن محمد بن نعمان عکبرى. (1413 ق). المقنعة. قم. کنگرۀ جهانى هزارۀ شیخ مفید( ره). چاپ اول.
19- حلّى، علامه، حسن بن یوسف بن مطهر اسدى. (1414 ق). تذکرة الفقهاء. قم. مؤسسۀ آل البیت علیهم السلام. چاپ اول.
20- قواعد الأحکام فی معرفة الحلال و الحرام. (1413 ق).  قم. دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم. چاپ اول.
21- تحریر الأحکام الشرعیة على مذهب الإمامیة. (1420 ق).  قم. مؤسسۀ امام صادق علیه السلام. چاپ اول.
22- حلّى، محقق، نجم الدین، جعفر بن حسن. (1412 ق). نکت النهایة. دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم. چاپ اول.
23- حلّى، مقداد بن عبد اللّه سیورى. ( 1404 ق). التنقیح الرائع لمختصر الشرائع. قم. انتشارات کتابخانۀ آیة الله مرعشى نجفى (ره). چاپ اول.
24- خمینى، سید روح اللّه موسوى. تحریر الوسیلة. قم. مؤسسۀ مطبوعات دار العلم. چاپ اول. بی­تا.
25- دزفولى، مرتضى بن محمد امین انصارى. (1425 ق). مناسک حج. قم. مجمع الفکر الإسلامی. چاپ اول.
26- راغب اصفهانی، حسین بن محمد. (1412 ق). مفردات الفاظ القرآن. بیروت. دارالقلم. چاپ اول.
27- سبزوارى، محقق، محمد باقر بن محمد مؤمن. (1423 ق). کفایة الأحکام. قم. دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم. اول.
28- شاهرودى، سید محمود بن على حسینى. (1402 ق). کتاب الحج. قم. مؤسسۀ انصاریان. چاپ اول.
29- شعرانى، ابو الحسن. (1419 ق). تبصرة المتعلمین فی أحکام الدین. تهران. منشورات إسلامیة. چاپ پنجم
30- صیمرى، مفلح بن حسن (حسین). (1408 ق). تلخیص الخلاف و خلاصة الاختلاف - منتخب الخلاف. قم. انتشارات کتابخانۀّ آیت الله مرعشى نجفى(ره). چاپ اول.
31- غایة المرام فی شرح شرائع الإسلام. (1420 ق). بیروت. لبنان. دار الهادی. چاپ اول..
32- طباطبائی یزدى، سید محمد کاظم. (1409 ق). العروة الوثقى. بیروت. لبنان. مؤسسة الأعلمی للمطبوعات. چاپ دوم.
33- طبرسى، امین الإسلام، فضل بن حسن.  (1410 ق). المؤتلف من المختلف بین أئمة السلف. مشهد. مجمع البحوث الإسلامیة. چاپ اول.
34- طرابلسى، ابن براج. (1406 ق). المهذب. قم. دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم. چاپ اول.
35- طوسى، ابو جعفر، محمد بن حسن. (1375 ق). الاقتصاد الهادی إلى طریق الرشاد. تهران. انتشارات کتابخانۀ جامع چهل‌ستون. چاپ اول.
36- الخلاف. (1407 ق).   قم. دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم. چاپ اول.
37- المبسوط فی فقه الإمامیة. (1387 ق). تهران. المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریه. چاپ سوم.
38- النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوى. بیروت. (1400 ق). لبنان. دارالکتاب العربی. چاپ دوم.
39- تهذیب الأحکام. (1407 ق). تهران، دار الکتب الإسلامیه. چاپ چهارم.
40- عاملى، حرّ، محمد بن حسن. (1409 ق). وسائل الشیعة. قم. مؤسسۀ آل البیت علیهم السلام. چاپ اول،
41- عاملى، شهید اول، محمد بن مکى. (1417 ق). الدروس الشرعیة فی فقه الإمامیة. قم. دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم. چاپ دوم.
42- غایة المراد فی شرح نکت الإرشاد. (1414 ق). قم. انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزۀ علمیۀ قم. چاپ اول.
43- عاملى، شهید ثانى، زین الدین بن على. (1422 ق). حاشیة شرائع الإسلام. قم. انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزۀ علمیۀ قم. چاپ اول.
44- مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام. (1413 ق). قم. مؤسسة المعارف الإسلامیه. چاپ اول.
45- فوائد القواعد .(1419 ق). قم. انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزۀ علمیۀ قم. چاپ اول.
46- عاملى، کرکى، محقق ثانى، على بن حسین. (1414 ق). جامع المقاصد فی شرح القواعد. قم. مؤسسۀ آل البیت علیهم السلام. چاپ دوم.
47- عاملى، محمد بن على موسوى. (1411 ق). مدارک الأحکام فی شرح عبادات شرائع الإسلام. بیروت لبنان. مؤسسۀ آل البیت علیهم السلام. چاپ اول.
48- قمّى، سید تقى طباطبایى. (1425 ق). مصباح الناسک فی شرح المناسک. قم. انتشارات محلاتى. چاپ اول.
49- قمّى، صدوق، محمّد بن على بن بابویه. (1413 ق). من لا یحضره الفقیه. قم. دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم. چاپ دوم.
50- کابلى، محمد اسحاق فیَّاض. تعالیق مبسوطة على مناسک الحج. قم. انتشارات محلاتى. چاپ اول. بی‌تا
51- کاشانى، فیض، محمد محسن ابن شاه مرتضى. مفاتیح الشرائع. قم. انتشارات کتابخانۀ آیة الله مرعشى نجفى(ره). چاپ اول. بی‌تا.
52- کلینى، ابوجعفر، محمد بن یعقوب. (1407 ق). الکافی. دارالکتب الإسلامیه. تهران. چاپ چهارم.
53- مدنی کاشانى، رضا. (1411 ق).  براهین الحج للفقهاء و الحجج. کاشان. مدرسۀ علمیۀ آیة الله مدنى کاشانى. چاپ سوم.
54- مراغى، سید میر عبد الفتاح بن على حسینى. (1417 ق). العناوین الفقهیه. قم. دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم. چاپ اول.
55- مغنیه، محمد جواد. (1421 ق). الفقه على المذاهب الخمسه. بیروت لبنان. دار التیار الجدید دار الجواد. چاپ دهم.
56- منسوب به امام رضا، على بن موسى علیهما السلام. (1406 ق). الفقه -فقه الرضا. مشهد. مؤسسۀ آل البیت علیهم السلام. چاپ اول.
57- نجفى، کاشف الغطاء، حسن بن جعفر بن خضر. (1422 ق). أنوار الفقاهة کتاب الحج. نجف اشرف عراق. مؤسسۀ کاشف الغطاء. چاپ اول.
58- کشف الغطاء عن مبهمات الشریعة الغراء. (1422 ق).  قم. انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزۀ علمیۀ قم. چاپ اول.
59- نراقى، مولى احمد بن محمد مهدى. (1415 ق). مستند الشیعة فی أحکام الشریعه. قم. مؤسسۀ آل البیت علیهم‌السلام. چاپ اول.